Mija 20 rocznica śmierci prof. Chone Szmeruka

8 lipca 2017 r. mija 20. rocznica śmierci prof. Chone Szmeruka – historyka ogromnie zasłużonego dla polskiej judaistyki. Jego działalności w ostatniej ćwierci XX w. zawdzięczamy odrodzenie się badań nad dziejami Żydów polskich.

Chone Shmeruk (Szmeruk) urodził się w Warszawie 5 stycznia 1921 r. jako syn Awigdora i Estery. Jako dziecko mieszkał przy ul. Franciszkańskiej 22. Uczęszczał do chederu metukan, ukończył gimnazjum Magnusa Kryńskiego przy ul. Miodowej 5. W 1938 r. rozpoczął studia z dziedziny literatury i historii na Uniwersytecie Warszawskim.

We wrześniu 1939 r. opuścił Warszawę. Znalazł się na terenach zajętych przez Związek Sowiecki. Przebywał w Równem oraz Kowlu, gdzie pracował jako nauczyciel. Na terenie ZSRR przebywał aż do 1946 roku.

Po powrocie do Warszawy stało się jasne, że nikt z jego rodziny nie przeżył wojny. Rodzice oraz siostra podzielili los większości warszawskich Żydów. W 1942 r. zostali zamordowani przez Niemców w czasie Wielkiej Akcji likwidacyjnej getta warszawskiego w obozie zagłady Treblinka II.

Shmeruk zdecydował się wyjechać z Polski. Po 2 latach spędzonych w obozie dla przesiedleńców w Niemczech, w 1949 r. dotarł do Izraela. Służył w armii, a następnie skupił się na studiach na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Studiował na Wydziale Jidysz oraz na Wydziale Historii Żydowskiej. W 1957 r. obronił pracę magisterską, a w 1961 r. – doktorską. Przez kolejne lata wykładał na Uniwersytecie Hebrajskim oraz na najbardziej prestiżowych uczelniach na świecie.

Chone Shmeruk, z wykształcenia historyk i literaturoznawca, był bez wątpienia jednym z najważniejszych badaczy historii literatury jidysz. Analizował teksty literackie pod kątem historycznych uwarunkowań, wpływu hebrajskiego a także innych języków, z którymi stykali się Żydzi. Zajmował się nie tylko twórczością literacką powstałą w XIX i XX w., ale także najdawniejszymi fragmentami tekstów jidysz. Mimo iż język oraz kultura jidysz była centralnym tematem jego badań, profesor Shmeruk uważał, że jest to tylko część kultury żydowskiej.

„Jeśli przez żydowską cywilizację rozumiesz tylko jidysz i to co zostało stworzone w jidysz, to ja to odrzucam. Nie ma Rambama w jidysz i byłoby śmieszne odrzucić Rambama w imię jidyszyzmu. Mamy jedną kulturę, ale nie może ona być ograniczona do jednego języka”.

Profesor Shmeruk w latach 1970–1982 stał na czele Wydziału Jidysz na Uniwersytecie Hebrajskim. Był założycielem m.in. Centrum Badań i Dokumentacji Wschodnioeuropejskich Żydów (Center for Research and Documentation of East European Jewry, 1956) oraz Centrum Badań nad Historią i Kulturą Żydów Polskich (The Center for Research on the History and Culture of Polish Jewry, 1982). Zainicjował publikację serii wydawniczych poświęconych literaturze jidysz, stworzenie katalogu prasy żydowskiej oraz bibliografii starodruków jidyszowych. Za działalność naukową został uhonorowany Nagrodą Icyka Mangera (1983) a także Nagrodą Izraela (1996). Był też członkiem Izraelskiej Akademii Nauk.

Od połowy lat 80. XX w. przyjeżdżał do Polski. Nawiązał współpracę z tutejszymi badaczami, aktywnie włączył się w tworzenie Międzywydziałowego Zakładu Historii i Kultury Żydów w Polsce na Uniwersytecie Jagiellońskim (1986). Wykładał także gościnnie na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Łódzkim. To właśnie działalności profesora Shmeruka w tym okresie zawdzięczamy odrodzenie się w Polsce badań nad dziejami Żydów polskich.

Po 1990 r. na stałe zamieszkał w Polsce. Zmarł 8 lipca 1997 roku. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.